DEPREMDE DAVRANIŞ ŞEKİLLERİ

Aynı durum bireyler için de söz konusudur. Herkes evi için de bir tahliye planı yapmalı, işyeri ve okul gibi zamanının çoğunu geçirdiği yerler için geliştirilmiş tahliye planlarını öğrenmeli ve olay anında bu planlara göre hareket ederek, acil durum işaretlerini izlemeli ve tahliye sorumlularının direktiflerine uymalıdır.

Bir tahliye planı hazırlarken öncelikle şu konulara dikkat edilmelidir:

• Tahliye kararı verecek mercinin belirlenmesi
• Tahliye ekibinin belirlenmesi
• İkaz ve uyarı sisteminin kurulması
• Tahliye yollarının belirlenmesi ve işaretlenmesi
• Toplanma yerinin belirlenmesi

Tahliye kararı alınmadan önce durum çok iyi değerlendirilmelidir. Hangi durumlarda tahliyeye başvurulacağı, kurum/kuruluşların Afet Acil Yardım Planları’nda açıkça belirtilmeli; bunun dışında öngörülemeyen durumlar için bir değerlendirme yapılmalıdır. Bir planın olmadığı durumlarda ise paniğe kapılmamak ve sağduyulu davranmak yeterli olacaktır. Tahliye kararı verilmeden önce, bulunulan yerin tehlike taşıdığından emin olmak gerekir. Bununla beraber, gidilecek yerin tahliye edilecek yerden daha emniyetli olmasına, ayrıca gidiş yolunda bir tehlike bulunmamasına dikkat edilmelidir.

Tahliye duruma göre hem bina içine hem de bina dışına yapılabilir. Ayrıca bina içinde yatay (aynı kat içinde) veya dikey (katlar arasında) olarak gerçekleştirilebilir. Diğer bir ifadeyle tahliyenin amacı sadece risk içeren bölgeyi terk etmektir. Gereksiz yere çok büyük tahliyelerin yapılması tahliye edilenler açısından risk oluşturacağı gibi, diğer operasyonları da olumsuz etkiler.

Bu işlem, tahliye edilenlere göre “kısmi” veya “toplu” olmak üzere ikiye ayrılır. Kısmi tahliye, doğrudan risk altında olan kişilerin hızlı bir şekilde tahliye edilmesidir. Burada amaç, tehlikeye en yakın kişilerin ortamdan hızla uzaklaştırılması yoluyla kayıpların önüne geçmektir. Örneğin, yüksek katlı yapılarda çıkan yangınlarda, yangının çıktığı kat ve onun bir üstündeki katta bulunan kişiler tahliye edilir. Diğer katlarda risk altında olmayan kişiler tahliye edilmez. Böylece, asıl tehlikeye maruz kalan kişilerin kurtarılması ve müdahale operasyonunun daha rahat gerçekleşmesi sağlanır. Toplu tahliyede ise tahliye edilecek mekânda bulunan herkes bulunduğu yeri terk ederek, önceden belirlenmiş yollardan, yine önceden belirlenen toplanma yerine gider. Yanan bir binadaki herkesin binayı terk etmesi, toplu tahliyeye örnek olarak verilebilir.

Tahliye edilen yerler de iki türlüdür. Tahliye edilen yer, tahliye esnasında uygulanması gereken prosedürleri belirler. Bir yapının tahliyesi ile bir bölgenin tahliyesi birbirinden farklı olduğu için bu iki durumun farklı planlanması gerekir.

Binalar insanları dış koşullardan korumak, güvenli barınma ve çalışma ortamları sağlamak amacıyla yapılır. Modern şehirlerde insanların zamanının büyük bölümü binalarda geçer; dolayısıyla binalar hem yaşam, hem çalışma, hem de sosyalleşme alanı olarak çok büyük önem taşır.

Bazı afetlerde binalar, korunaklı birer barınma ve çalışma alanı olma özelliklerini yitirebilir; aksine insan yaşamına karşı tehlike oluşturabilir. Örnek olarak deprem veya yangın gibi olaylarda yapıların içinde bulunmak insanlar için çok tehlikelidir; çünkü bu olaylar binaya yapısal olarak hasar verebilecek ve bina içi koşulları insan yaşamına uygunsuz hale getirecek, dolayısıyla binaların hızla tahliye edilmesi gerekebilecektir.

Bazı afetler karşısında ise binalar büyük bir koruma sağlar. Bazı afetler dış mekânları daha çok etkiler. Özellikle şiddetli olmayan kötü hava şartları, küçük ölçekli kimyasal sızıntılar, sivil olaylar gibi durumlarda bölge terk edilememişse binaların içi dışından daha güvenli olabilmektedir. Bu durumlarda “içe tahliye” denen uygulama tercih edilmeli, dış mekânlardan ve binaların dış mekân etkilerine açık yerlerinden (örn. pencereler, balkonlar,teras, vb.) uzaklaşılmalıdır.

Dışa Tahliye

Dışa tahliye, bina içinde bulunan kişilerin tehlike altında olduğu durumlarda yapılır. Burada amaç, tehlike oluşturan yapıyı terk ederek risk içermeyen bir alana çıkmaktır. Dışa tahliye yapılırken binanın yapısal ve iç tasarımı büyük önem taşır. Binaların içerisindeki tahliye yolları binanın yapım aşamasında düşünülüp yerleştirilmeli ve iç tasarım yapılırken sınırlandırılmamalıdır. Kaçış yolları görülebilecek şekilde işaretlenmelidir. Ayrıca tahliyeden sorumlu bir ekip belirlenmeli; bu ekip tahliye süresince insanların doğru tahliye rotasını takip ettiğinden, tahliye sonrasında binayı terk ederken de içeride kimsenin kalmadığından emin olmalıdır. Bir bina genel olarak aşağıdaki durumlarda tahliye edilebilir:

• Yangın anı
• Deprem sonrası
• Patlama sonrası
• Sel/su baskını öncesi ve anı
• Kimyasal kazalar
• Terör/bomba tehdidi
• Heyelan tehlikesi

Bir binayı tahliye ederken uyulması gereken bazı prensipler vardır. Tahliye prosedürleri aşağıdaki basamaklardan oluşur:

• Alarm ve ikaz duyulduğunda yapılması gerekenler
• Görevlilerin ve tahliye edilenlerin sorumlulukları (eş sistemi, özel ihtiyaç sahipleri, vs.)
• İtfaiyeye haber verme
• Zaman kazandıracak önlemler (eşyaları bırakma, vb.)
• Toplanma bölgesi
• Özel tedbirler

Yukarıda belirtilen prosedürler bulunulan yerde mevcutsa ve uygulanıyorsa, soğukkanlı bir şekilde bunları takip etmek gerekir. Yabancı bir binayı tahliye etmek gerektiğinde, varsa anonslara veya tahliye görevlilerinin yönlendirmelerine uyulmalı; aksi halde acil çıkış işaretleri takip edilmelidir. Eviniz ve aileniz için de bir tahliye planı yapmanız gerekmektedir. Bu plan bir şirket ya da tesisinki kadar karmaşık ve detaylı olmak zorunda değildir. Fakat tahliye anında neyi nasıl yapacağınıza önceden karar vermek, tahliye anında işinizi kolaylaştıracaktır.

Tahliye anında uygulanması gerekenler şöyle sıralanabilir:

• Koruyucu giysiler ve sağlam ayakkabılar giyin.
• Afet ve Acil Durum Çantanızı yanınıza alın.
• Önceden belirlenen toplanma yerine ulaşın.
• Önceden belirlenen tahliye uygulamasına uyun.

Eğer tahliye anında imkân varsa şunlar yapılmalıdır:

• Elektrik, su ve doğalgaz vanalarını kapatın.
• Tanıdıklarınıza nereye gittiğinizi haber verin.
• Yalnız yaşayan, yaşlı ve engelli komşularınıza yardımcı olun.
• Evcil hayvanlarınız için önlem alın.
• “Tehlike geçti” değerlendirmesi gelene kadar binaya tekrar hiçbir nedenle girmeyin.

Tahliyelerin sağlıklı yapılabilmesi, kontrol mekanizmasının etkinliği, ilk müdahalenin zamanında yapılabilmesi ve yedekli görevlendirmeler için, yakın birimler/kişiler arasında eşleştirmeler yapılmalıdır. Eş birimler, gerek iç gerekse dış tahliye esnasında birbirlerini kontrol etmelidir. Yapılan eşleştirmeler, birimler bazında tahliye planları üzerinde şematik olarak gösterilmelidir.

İçe Tahliye

Daha önce de belirtildiği gibi bazı durumlarda bina içi bina dışından daha güvenli olabilir. Bina içinin daha güvenli olduğu durumlar kar ve yağmur fırtınaları, seller ve sivil olaylardır. Bu gibi durumlarda kesinlikle dışarı çıkılmamalı, bina dışında bulunuluyorsa içeri girilmelidir.

İçe tahliyenin de en az dışa tahliye kadar dikkatli bir şekilde planlanması gerekir. İçe tahliye yapıldığı zaman bina içindeki kişilerin nerelerde toplanacağı önceden belirlenmelidir. İçe tahliyede amaç dış ortamdaki olumsuz durumun etkilerinden uzak kalmaktır. Bu durum özellikle kimyasal ve radyoaktif etkileri olan olaylarda önem kazanmaktadır. Bu nedenle içe tahliye konusunda aynı zamanda “yerinde sığınak” uygulamasını bilmek gerekir.

Yerinde Sığınak

Yerinde sığınak uygulaması, dışarıdaki tehlikeli durumdan bina içinde korunmayı amaçlar ve temel olarak binanın içini izole etmeye yönelik önlemleri kapsar.

Yerinde sığınak adımları aşağıdaki gibidir:

• Hızlı bir şekilde kapalı mekâna girin.
• Kapıları ve pencereleri hızlıca kapatın.
• Havalandırma sistemlerini, baca girişlerini kapatın.
• Bant kullanarak bütün pencere ve kapıları, hava girişi olabilecek yerleri kapatın.

Bunu yaparken streç film veya naylon poşet gibi malzemeler kullanabilirsiniz; fakat kullandığınız malzemenin hava geçirmez olduğuna emin olun.

• Önceden belirlediğiniz, evin dış etkilere en uzak (ev planına göre orta kısma yakın) odasına girip kapısını kapatın.
• Yanınızda bir radyo ve telefon bulundurun.

Bina içinde bulunmak riskliyse, yerinde sığınak uygulamasına başvurmamak gerekir.